თურქმენეთი და აზერბაიჯანი დოსტლუკის ერთობლივ ექსპლუატაციას გეგმავს. კასპიისპირეთში თურქმენულ-აზერბაიჯანული დოსტლუგის ველის პოტენციალის დამოუკიდებელი შეფასება მაქსიმალურად გაზრდის სარგებელს მისი ერთობლივი განვითარებისა და ექსპლუატაციის შედეგად, - ამის შესახებ ბრიტანულმა კომპანია GaffneyCline– ის ტექნიკური დირექტორი სტივენ რაიტი აცხადებს. რაიტმა ხაზი გაუსვა დღემდე ამ სფეროს კვლევები მოძველდა და დღეს უფრო დეტალური ინფორმაციის მიღებაა შესაძლებელი. დამატებითი ინფორმაცია კი, რაიტის აზრით, აზერბაიჯანსა და თურქმენეთს დაეხმარება, განსაზღვრონ დარგის ზუსტი საზღვრები, მიიღონ მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებები, თუ როგორ დაგეგმომ ერთობლივი სამუშაოები საბადოზე.
დოსტლუკის საბადოზე თურქმენეთი-აზერბაიჯანის ერთობლივი საქმიანობის სამომავლო უპირატესობები თურქმენეთის პრეზიდენტმა გურბანგულ ბერდიმუჰამედოვმა და აზერბაიჯანის სახელმწიფო ნავთობკომპანიის (SOCAR) პრეზიდენტმა როვნაგ აბდულაიევმა გასულ კვირას განიხილეს. აზერბაიჯანი თურქმენეთს რეგიონის ენერგოდერეფნებს, გაზის სამხრეთ მილსადენების სისტემასა და ბაქო–თბილისი–ჯეიჰანის ნავთობსადენს, სთავაზობს. თურქმენული მხარის შეფასებით, თურქმენეთისა და აზერბაიჯანის მიერ კასპიის ზღვაში დოსტლუკის ("მეგობრობის") საბადოების განვითარება საშუალებას მისცემს ბუნებრივი გაზის ექსპორტს დასავლეთში, ანუ თურქმენეთი ევროპაში "ლურჯ საწვავის" გატანას გაზის სამხრეთ კორიდორით აპირებს.
ურთიერთგაგების მემორანდუმი დოსტლუგის საბადოს ერთობლივი კვლევისა და განვითარების შესახებ გაფორმდა 2021 წლის იანვარში. საბადოს სახელწოდება "დოსტლუკი" როგორც თურქმენულად, ასევე აზერბაიჯანულად ნიშნავს "მეგობრობას". ეს დოკუმენტი ხსნის ერთობლივი მუშაობის ახალ პერსპექტივებს, რაც უზრუნველყოფს ორივე ქვეყანაში უცხოური ინვესტიციების ხელსაყრელ პირობებ, ეროვნული ეკონომიკის გაძლიერებას, ახალი სამუშაო ადგილების შექმნას, მოსახლეობის ცხოვრების დონისა და ხარისხის გაუმჯობესებას.
თურქმენეთიდან ევროპის ქვეყნებში "ლურჯი საწვავის" ექსპორტი შესაძლებელი გახდება ტრანსკასპიური გაზსადენით, რომელიც, თავის მხრივ, შეიძლება დაკავშირებული იყოს სამხრეთ გაზის დერეფანთან, რომლითაც აზერბაიჯანული გაზი გადის ევროკავშირის ქვეყნებში საქართველოსა და თურქეთის გავლით.
ცნობისთვის, დოსტლუკის საბადოზე ნახშირწყალბადების რესურსების ერთობლივ კვლევაზე აზერბაიჯანი და თურქმენეთი შეთანხმდნენ 2021 წლის 21 იანვარს, როცა მხარეებმა გააფორმეს ურთიერთგაგების მემორანდუმი.
ამავე ფორუმზე სტყვით გამოსვლისას აზერბაიჯანის სახელმწიფო ნავთობკომპანიის (SOCAR) პრეზიდენტმა როვნაგ აბდულაევმა აზერბაიჯანი-თურქმენეთის თანამშრომლობის განვითარების ახალ შესაძლებლობად დაასახელა სამხრეთ გაზის დერეფანი (SGC), რომლითაც ისტორიაში პირველად, აზერბაიჯანმა მოახერხა ბუნებრივი გაზის ექსპორტი ევროპის ბაზრებზე.
TANAP-ი წყალბადის ტრანსპორტირებისთვისაც მზადაა. ვარაუდობენ, რომ მომავალში 20% წყალბადის შემცველმა ნარევმა შეიძლება გაიაროს TANAP– ში. მწვანე წყალბადის ექსპორტს TAP-ით საბერძნეთიც აპირებს.
ცნობისთვის, TANAP–ით წყალბადის შემცველი ნარევის ექსპორტის დაწყება "აწყობს" საქართველოსაც, რადგან ამით ქვეყანას გაეზრდება გაზის სამხრეთ კორიდორით ტრანზიტიდან სარგებელი, მით უმეტეს, რომ მწვანე წყალბადის განვითარების სტრატეგიას საქართველოც ამუშავებს. საქართველომ წყალბადის ეკონომიკის განვითარების კურსი აიღო, რომლის საფუძველი „მწვანე“ წყალბადია. ქვეყნის მთავრობამ შეთანხმებას უკვე მოაწერა ხელი ევროპის რეკონსტრუქციის და განვითარების ბანკთან. EBRD-ი საქართველოს დაეხმარება ქვეყნის საჭიროების შეფასების ტექნიკურ კვლევასა და ეკოლოგიურად სუფთა წყალბადის წარმოებაში. ასევე, არსებული აქტივების მოდერნიზაციაში. ტექნიკური თანამშრომლობა რამდენიმე წელს გაგრძელება, რის შემდეგაც პოტენციური ინვესტიციების ვადები განისაზღვრება. საქართველო "მწვანე“ წყალბადის წარმოების გლობალურ პროცესს უერთდება.
შეგახსენებთ, მწვანე წყალბადის წარმოება ელექტროენერგიის ერთ-ერთ ალტერნატივად განიხილება.
აზერბაიჯანის სახელმწიფო ნავთობკომპანიის (SOCAR) პრეზიდენტის ინფორმაციით, 3500 კილომეტრიანი სამხრეთ გაზის დერეფნის საინვესტიციო ღირებულება დაახლოებით $ 33 მილიარდ აშშ დოლარს გაუტოლდა. ამ ენერგოდერეფანმა მოიცვა 7 ქვეყანა და დააკავშირა კასპიის რეგიონი სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპასთან. როვგან აბდულაევის შეფასებით, სამხრეთ გაზის დერეფანს უდიდესი წვლილი მიუძღვის ევროპის ენერგეტიკულ უსაფრთხოებასა და გარემოს დაცვაში.
მიმდინარე წლის აპრილში ტრანს-ადრიატიკის მილსადენმა (TAP) 42% -ით მეტი გაზი გადაიტანა, ვიდრე მარტში. აპრილში, აზერბაიჯანიდან ტრანს-ადრიატიკის გაზსადენის (TAP) საშუალებით მომარაგება აზერბაიჯანიდან 77% -ით გაიზარდა. თურქეთ-საბერძნეთის საზღვარზე კიპოის შესასვლელი პუნქტიდან ყოველდღიურად 26 მილიონ კუბურ მეტრამდე მიწოდება ხდება. გაზის უმეტესი ნაწილი იტალიაში მიდის. გასულ კვირას იქ დღეში დაახლოებით 22 მილიონი კუბური მეტრი მიწოდება ხდება, ხოლო საბერძნეთში დაახლოებით 4 მილიონი კუბური მეტრი.
TAP-ს შაჰ დენიზის საბადოდან ბუნებრივი გაზი ევროპაში გადააქვს. კიპოის 878 კმ სიგრძის მილსადენი თურქეთ-საბერძნეთის საზღვართან უკავშირდება ტრანსანატოლიის მილსადენს და გადის საბერძნეთის, ალბანეთისა და ადრიატიკის ზღვის გავლით სამხრეთ იტალიამდე. 2020 წლის 31 დეკემბრიდან, ანუ ევროპაში აზერბაიჯანული გაზის მიწოდების დაწყების პირველი დღიდან, დღემდე ტრანსადრიატიკული მილსადენით, TAP– ით, ტრანსპორტირებულია 10,9 მილიონი კუბური მეტრი გაზი. TAP- ის აქციონერები არიან SOCAR (20%), BP (20%), Snam (20%), Fluxys (19%), Enagás (16%) და Axpo (5%).
გაზის სამხრეთ დერეფანი და გაფართოვდება და საშუალოვადიან პერიოდში, შესაძლოა ის ბალკანეთის რეგიონსაც მოემსახუროს. გაფართოების შემდეგ TAP– ის სრული სიმძლავრე იქნება 20 მილიარდი, ტრანს-ანატოლიური გაზსადენის კი (TANAP) - 31 მილიარდი. ჯამში სამხრეთ კავკასიის მილსადენის სიმძლავრე გაფართოების შემდეგ მიაღწევს 30 მილიარდ კუბურ მეტრს. უნგრეთი აზერბაიჯანული გაზის მისაღებად მოლაპარაკებებს იწყებს.
სამხრეთი გაზის კორიდორი სამი მილსადენის - „სამხრეთ კავკასიური მილსადენის გაფართოება“ (SCPX), „ტრანს-ანატოლიური“ (TANAP) და „ტრანს-ადტრიატიკული“ მილსადენების (TAP) პროექტისაგან შედგება.
გაზის სამხრეთ კორიდორის შექმნის ინიციატორი აზერბაიჯანული მხარეა. "ჩვენ შევადგინეთ ევრაზიის ენერგეტიკული რუკა," - ასეთ შეფასებას აძლევს აზერბაიჯანის პრეზიდენტი ილჰამ ალიევი ამ პროექტს. მისი მტკიცებით, აზერბაიჯანმა საკუთარ თავზე აიღო ამ პროექტის მთავარი ფინანსური ტვირთი. აშენდა სამი ურთიერთდაკავშირებული გაზსადენი, რომელთა სიგრძეა 3 500 კილომეტრი, რის შედეგადაც ევროპელი მომხმარებლები უკვე იღებენ აზერბაიჯანულ გაზს. ალიევის შეფასებით, ეს სასარგებლოა ევროპისთვისაც და აზერბაიჯანისთვისაც.
2021 წლიდან აზერბაიჯანის შაჰ-დენიზის საბადოდან ევროკავშირში სამხრეთის გაზის დერეფნის მილსადენის სისტემის მეშვეობით გაზის მიწოდება დაიწყო. სამხრეთი გაზის კორიდორი უზრუნველყოფს აზერბაიჯანული შაჰ დენიზის საბადოს ბუნებრივი გაზის თურქეთსა და ევროგაერთიანების ქვეყნებში მიწოდებას, საქართველოს, თურქეთის, საბერძნეთისა და ალბანეთის ტერიტორიების გავლით. იგი ევროკავშირის 7 ქვეყნისა და თურქეთის 10 მსხვილ შემსყიდველს მოემსახურება. ეს ფაქტი ენერგოუსაფრთხოების მიმართულებით დიდ წინგადადგმულ ნაბიჯად ფასდება. ქართული მხარისთვის ეკონომიკურ და ენერგეტიკულ ფაქტორებთან ერთად, კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია გაზის სამხრეთი კორიდორის პოლიტიკური ეფექტი: თუ დღემდე საქართველო გაზის მხოლოდ რეგიონული მნიშვნელობის სატრანზიტო ქვეყანას წარმოადგენდა, ანუ ახორციელებდა აზერბაიჯანული გაზის ტრანზიტს თურქეთში და რუსული გაზის ტრანზიტს სომხეთში, ახლა იგი უკვე საერთაშორისო მასშტაბის მოთამაშედ ჩამოყალიბდა. ამიერიდან ქვეყნის ტერიტორიაზე გატარებული გაზი მნიშვნელოვან როლს შეასრულებს საერთაშორისო, ძირითადად ევროკავშირის ენერგეტიკული ბაზრების დივერსიფიკაციისა და მიწოდების უსაფრთხოების ამაღლებაში.
გაზის სამხრეთ ენერგოდერეფანში საქართველო მასპინძელი ქვეყანაა, რაც იმას ნიშნავს, რომ საქართველო, მოქმედი სამთავრობათაშორისო და მასპინძელი ქვეყნის შეთანხმებებით და შესაბამისი ყიდვა-გაყიდვის ხელშეკრულებებით, შეღავათიან ფასებში - საბაზრო ფასთან შედარებით დაახლოებით 2-ჯერ და მეტად ნაკლები ფასით მიიღებს გაზს სამხრეთ კავკასიურ მილსადენის პროექტიდან. ოპციური გაზის კონტრაქტი საშუალებას იძლევა მიღებულ იქნეს გატარებული გაზის 5 %-მდე მოცულობის გაზი ყოველწლიურად. კონტრაქტი ძალაშია 2066 წლამდე. დამატებითი გაზის კონტაქტი ძალაშია 2026 წლამდე და საქართველო, ამ კონტრაქტით, ყოველწლიურად 500 მლნ მ3-მდე გაზს მიიღებს.
ბელა გელაშვილი
ავტორი